Το Σλαβικό Αρχείο
Από την βυζαντινή εποχή η Μονή Βατοπαιδίου ανέπτυξε σχέσεις με τους περισσότερους σλαβόφωνους λαούς, οι οποίες συνεχίσθηκαν και κατά την περίοδο της οθωμανικής κατακτήσεως. Οι σχέσεις αυτές αντανακλώνται τόσο στα πολυάριθμα σλαβονικά έγγραφα του ρουμανικού αρχείου της Μονής (τά οποία αναφέρονται κυρίως σε υποθέσεις των μετοχίων της στην υπό ρωσική κατοχή Βεσσαραβία), όσο και σε αυτά του σλαβικού, τα οποία χρονολογούνται από τον ΙΓ’ αι. κ. εξ. και αναφέρονται κυρίως στις ευεργεσίες διαφόρων ηγεμόνων προς αυτή. Το παλαιότερο έγγραφο είναι ένα χαρτώο χρυσόβουλλο του 1230 του Βλάχου-Βούλγαρου ηγεμόνα Ιωάννη Ασάνη, ο οποίος δωρίζει στην Μονή ένα χωριό στην περιοχή των Σερρών. Από τον επόμενο αιώνα (ΙΔ’) αρχίζουν οι δωρεές των Σέρβων ηγεμόνων, γία τις οποίες εκδίδονται χρυσόβουλλα, αρχικά σε ελληνική και αργότερα σε σλαβική γλώσσα. Τα δύο παλαιότερα είναι του 1346 και 1348 και έχουν εκδοθεί από τον Στέφανο Δουσάν με αντικείμενο τις επικυρώσεις βατοπαιδινών κτήσεων και προνομίων και δωρεές προς την Μονή. Ανάλογα έγγραφα εκδίδει το 1369 και 1371 ο Ιωάννης Ούγκλεσης, τα οποία αφορούν στην βατοπαιδινή ιδιοκτησία στο Πόρτο Λάγος. Στα σλαβικά είναι γραμμένα διάφορα έγγραφα Σέρβων ηγεμόνων του ΙΕ’ αι., όπως το περγαμηνό χρυσόβουλλο του Στέφανου Λαζάρεβιτς (1417) με το οποίο παραχωρεί στην Μονή ετήσια χρηματική χορηγία και ένα χωριό.
