Συλλογή ακολουθιών Ντόρης Παπαστράτου (ψηφιακή συλλογή)
Οι Δάφνη και Μαρίνα Ηλιάδη δώρισαν στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, το corpus των έντυπων ακολουθιών που είχε συλλέξει η μητέρα τους, Ντόρη Παπαστράτου, μια μοναδική συλλογή που αντικατοπτρίζει τη συνέχεια της Βυζαντινής λειτουργικής παράδοσης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και τη νεώτερη εποχή. Το corpus αυτό έχει καταλογογραφηθεί από τον Δημοσθένη Στρατηγόπουλο και έχει δημοσιευθεί με τίτλο Ἔντυπες Ἀκολουθίες Ἁγίων, Συλλογὴ Ντόρης Παπαστράτου (Αθήνα 2007) υπό την επιστημονική εποπτεία του Κρίτωνα Χρυσοχοΐδη (Διευθυντή του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών). Η έκδοση αυτή του 2007 συμπληρώνει το έργο του Louis Petit, Bibliographie des acolouthies grecques [Subsidia Hagiographica 16] (Bruxelles 1926). Η Ντόρη Παπαστράτου (1923-1987) απέκτησε το κυρίως σώμα των Ακολουθιών τον Ιούνιο του 1980 από τη βιβλιοθήκη του συλλέκτη Α. Α. Χατζηδήμου. Οι Ακολουθίες ως λειτουργικά βιβλία, παρουσίαζαν για εκείνην ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον σε σχέση με την ορθόδοξη λατρεία παραπληρωματικό με τη συλλογή των χάρτινων θρησκευτικών εικόνων που τόσο επιμελώς συνέλεγε. Η Ακολουθία είναι μια εκδήλωση θρησκευτικής λατρείας που συντελείται μέσα στο ναό και αποσκοπεί στο να υμνολογήσει τον άγιο την ημέρα που τελείται η μνήμη του. Οι έντυπες Ακολουθίες έχουν συνήθως τη μορφή φυλλαδίου ή ταπεινού βιβλίου (εξ ου και η συνήθης αναφορά σε αυτές ως «φυλλάδες») και περιέχουν ύμνους που ψάλλονται την ημέρα εορτής αγίων ή θαυμαστών γεγονότων της εκκλησίας. Οι Ακολουθίες περιλαμβάνουν επίσης και αγιολογικά κείμενα (συναξάριο ή Βίο αγίου ή διήγηση για το θαυμαστό γεγονός). Η συλλογή των έντυπων ακολουθιών της Ντόρης Παπαστράτου περιλαμβάνει 665 φυλλάδες ακολουθιών και σύμμικτους τόμους οι οποίοι περιέχουν μικρές ή μεγάλες συναγωγές ακολουθιών αφιερωμένες στον ίδιο άγιο ή σε διαφόρους αγίους και γιορτές με κοινά χαρακτηριστικά. Χρονολογικά, η συλλογή περιέχει δύο ακολουθίες που εκδόθηκαν στον 17ο αι. Τριάντα επτά ακολουθίες χρονολογούνται στον 18ο αι., ενώ οι λοιπές στον 19ο και 20ο αι. μέχρι το 1981. Μεγάλη σημασία έχουν οι 237 ακολουθίες (περίπου το 1 /3 της συλλογής) που χρονολογούνται μετά την κδοση της βιβλιογραφίας του L. Petit (1926) μια και καλύπτουν ένα σημαντικό κενό στη βιβλιογράφηση της παραγωγής ακολουθιών στον 20ο αιώνα. Στις εξακόσιες εξήντα πέντε φυλλάδες και σύμμικτους τόμους καταγράφονται τα ποιητικά κείμενα (κυρίως οι κανόνες) των ακολουθιών για 394 ιερά πρόσωπα (για 348 αγίους, για επτά εορτές του δεσποτικού κύκλου και για 39 εορτές της Θεοτόκου, από τις οποίες πέντε αφορούν εορτές του θεομητορικού κύκλου και 34 εορτές εις ανάμνηση θαυμάτων εικόνων της Θεοτόκου). Ταυτόχρονα αναδεικνύονται τα ονόματα 186 υμνογράφων μια ιδιαίτερη σημαντική πληροφορία για την αποκάλυψη των πολυάριθμων και συχνά άγνωστων μεταβυζαντινών και νεώτερων υμνογράφων. Η μεγάλη συγγραφική παραγωγή των σύγχρονων υμνογράφων ασφαλώς αναβιώνει τη λαμπρή παράδοση της βυζαντινής ποίησης. Οι Ακολουθίες είναι μια μοναδική πηγή πληροφοριών για τη λαϊκή Ορθόδοξη λατρεία στην εποχή της Τουρκοκρατίας και μαζί με τα Ορθόδοξα θρησκευτικά χαρακτικά του 17ου -19ου αιώνα που μελέτησε η Ντόρη Παπαστράτου αποτελούν ένα υλικό που μας μεταφέρει την καθημερινή πρακτική της λατρείας και ένα μνημείο της δημώδους γλώσσας. Μετά από παρότρυνση της δωρήτριας Δάφνης Ηλιάδη να γίνουν οι ακολουθίες άμεσα προσβάσιμες στο ευρύτερο επιστημονικό κοινό και με την αμέριστη βοήθεια του ειδικού Κρίτωνα Χρυσοχοΐδη και τη συμβουλή του υπεύθυνου του Τμήματος Πληροφορικής της Αμερικανικής Σχολής, Τάρεκ Έλεμαμ, καταλήξαμε στο ακόλουθο σχέδιο για την ανάδειξη και προβολή των ακολουθιών. Η πλειοψηφία των ακολουθιών ψηφιοποιήθηκε και το υλικό του καταλόγου του 2007 χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία βάσης δεδομένων η οποία απαντά σε πληθώρα ερωτημάτων για ένα ευρύ φάσμα χρηστών με αφετηρία τις ακόλουθες κατηγορίες: • άγιος ή εορτή, • τίτλος, • φυσική περιγραφή, • συντάκτης ακολουθίας ή ποιητής, • έτος και τόπος έκδοσης, • εκδοτικός οίκος – τυπογραφείο, • επιμελητής-διορθωτής, • χορηγός έκδοσης, • αναγραφή συναξαριακών κειμένων • βιβλιογραφία Όσες ακολουθίες δεν ψηφιοποιήθηκαν (είτε γιατί υπάρχουν δικαιώματα τρίτων είτε γιατί αποτελούν ανατυπώσεις παλαιότερων που ήδη ψηφιοποιήθηκαν) καταχωρήθηκαν στη βάση δεδομένων με υπερσυνδέσμους (links) σε εκδεδομένες ακολουθίες με συμπλήρωση και άλλων διαφορετικών μεταδεδομένων, όπου υπάρχουν (π.χ. άλλος χορηγός, άλλος εκδοτικός οίκος/τυπογραφείο, τόπος, κλπ).
